آرزوهای بر باد رفته یک اتحادیه

4 خرداد 92

گزارش «شهروند» از گسترش ناآرامی ها و مشکلات اقتصادی در منطقه یورو

آرزوهای بر باد رفته یک اتحادیه

حمید رضا عظیمی/ گروه اقتصادی/ رشد بیکاری ونابرابری های اجتماعی در اروپا کار را به جایی رسانده که حتی در یکی از کشورهای مرفه این اتحادیه، اعتراضاتی به راه افتاده است.استکهلم در سوئد، این روزها شاهد اعتراضاتی است که به بهانه برخورد خشن پلیس با یک پیرمرد 69 ساله آغاز شد، اما در آخرین گزارشی که معترضان روز جمعه منتشر کردند، رشد بیکاری، حاشیه نشینی و مشکلات اقتصادی مهاجران را عامل اعتراضات خود دانسته اند. شاید اعتراضات و روند رو به رشد ناآرامی ها در قبرس، یونان و اقتصادهای ضعیف اتحادیه اروپا موضوع آنچنان غیر عادی نبود، اما شیوع اعتراضات خشن خیابانی در کشوری که به رشد شاخص های رفاه اجتماعی در دنیا شهرت دارد، ذهن سیاستمداران اروپایی معتقد به اتحاد را بیش از هر زمان دیگر، به خود جلب کرده است.

اعتراضات درباره موضوعات اقتصادی اتحادیه اروپا فقط به این کشور منتهی نیست، بلکه طی سال های 2012 و 2013 نقاط مختلف اتحادیه اروپا با این مشکل روبه رو بوده است و به نظر می رسد دامنه این اعتراضات نقاط بیشتری از اروپا را در بر خواهد گرفت.

نباید این موضوع را فراموش کرد که اروپا بیش از هر چیز تاوان همبستگی اقتصادش با اقتصاد آمریکا را می پردازد ،چراکه ریشه مشکلات این منطقه در وابستگی اقتصاد به آمریکاست و آن طور که سیاستمداران اروپایی گفته اند، ریشه مشکلات در برخورد نادرست مراکز مالی آمریکایی در کاهش رتبه اقتصادی برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه ارزیابی شده است. فرانسه در موضعگیری علیه این اقدام آن را موضوعی سیاسی و فرافکنی دولت آمریکا برای فرار از مشکلات اقتصادی دانست.

رویایی که تعبیرنمی شود

وقتی در سال 2008 میلادی  بحران اقتصادی در آمریکا گسترش یافت، کمتر کسی تصور می کرد وضعیت به شکل امروزی تبدیل شود و حتی کار طوری پیش رفت که بیشتر کشورها از مشکل اقتصادی که آن را بحران اقتصاد جهانی نامیدند، در امان نماندند.  

 توفانی هولناک چنان سواحل اقتصادی دنیا را درنوردید که هنوز یک سال از فروپاشی بازار مسکن در آمریکا نگذشته بود که سایر بخش های اقتصادی این کشور هم با مشکل مواجه شدند  و تک تک اقتصادهای وابسته به آمریکا از این بحران متاثر شدند. دراین میان بسیاری از اعضای اتحادیه اروپا در کنار برخی از کشورهای جنوب غربی آسیا، آسیب جدی دیدند،به طوری که تا این لحظه، اتفاقاتی که ریشه در این مشکلات اقتصادی دارد، گلوی اقتصاد اروپا را بیش از قبل می فشارد.

داستان مشکلات اقتصادی اروپا آنجا شکل جدی تری به خود گرفت که یونان به مرز ورشکستگی رسید و این احتمال هر لحظه بیشتر می شد که اگر یونان به عنوان عضوی از اتحادیه اروپا در گرداب مشکلات غرق شود، یکی از پس از دیگری اعضای اتحادیه اروپا را با خود به منجلاب ورشکستگی ببرد.

چنین اتفاقی به طور قطع نه برای ساکنان اتحادیه اروپا خوشایند است نه برای سیاستمدران آن، چون اگر فروپاشی اتحادیه اروپا به واقعیت نزدیک شود، پایانی بر رویای شیرین اعضای اتحادیه خواهد بود که تصور می کردند با قوام و دوام یافتن اتحادیه، یک گام به تشکیل یک ایالات متحده در اروپا  نزدیک تر خواهند شد. تشکیل «ایالات متحده اروپا» از آرزوهای دیرینه برخی از سیاستمداران اروپایی بوده است که اگر وضعیت به همین منوال پیش برود، تعبیر این رویا با مشکل مواجه خواهد شد.

داستان از کجا کلید خورد

اروپای بعد از جنگ جهانی دوم برای رهایی از تهدیدات آینده، رویای ایالت های متحد را در سر می پروراند و این بحث، موضوعی بود که از همان زمان در ذهن عده ای از سیاستمداران اروپایی، نقش بست.

«هلموت اشمیت» که قبل از «هلموت کهل» بر کرسی صدر اعظمی آلمان تکیه داشت، درباره طرح تشکیل «ایالات متحده اروپا» در کتاب خود با نام «استراتژی بزرگ» موضوعاتی را بیا ن کرده و به آن پرداخته است.

به هر روی نکته با اهمیت این موضوع از نظر ما، میزان واقع نگری طرح تشکیل چنین اتحادیه ای است که به دلیل از هم گسیختگی کشورهای اروپایی، با وقایع که این روزها در حال رخ دادن است، معقول به نظر نمی رسد. 

باید بر این نکته نیز تاکید کرد که هر چند این روزها چنین موضوعی واقع گرایانه به نظر نمی رسد، اما سیاستمداران اروپایی با استدلال های گوناگون این طرح را در نظر داشتند، بویژه در دهه 60 میلادی این تصور وجود داشت که در صورت تشکیل«ایالات متحده اروپا» ، قطب اروپایی می تواند با تجمیع قدرت و امکانات نظامی، اقتصادی و سایر نیروهای خود، بخش مهمی از معادلات بین المللی را به نفع خود رقم بزند و در کنار دو قطب آمریکا و شوروی سابق، قطب دیگری تعریف کند و نقش جدیدی در معادلات بین المللی بر عهده گیرد.

اقتصاد، بهانه ای برای سیاست

کارشناسان معتقد بودند پیش نیاز تشکیل یک ائتلاف کامل از کشورهای مشترک المنافع، آن طور که بتواند به تشکیل ایالات متحده بیانجامد، در نخستین گام نیاز به یکسان سازی اقتصادی دارد. به همین دلیل می توان فهمید که چرا اتحادیه اروپا از حوزه اقتصاد شروع به کار  کرده و بلوک یورو را شکل داده است.

در نظام لیبرال دموکراسی که «فرانسیس فکویاما» آن را در کتاب «پایان تاریخ و واپسین انسان» غایت بشر مدرن دانسته، اقتصاد محور همه چیز است. به هر روی به واسطه همین نوع نگاه، قرار بود فرصت های جدیدی برای کشورهای عضو ایجاد شود، اما امکان پذیر نبود.

مطابق آنچه پیش از این گفته شد، تشکیل اتحادیه اروپا که قرار است به چیزی بیشتر از آن بیانجامد، باید با استدلال همه کس فهم برای مردم اروپا، بیان می شد. از همین رو موضوعات از حوزه اقتصاد آغاز شد و منطقه یورو که تا آن زمان نامی از آن شنیده نشده بود، پا به عرصه وجود گذاشت. ایجاد منطقه یورو و حاکم کردن نظام پولی واحد در این منطقه حاصل تلاش هایی است که بعد از اعلام پیشنهاد «پیر ورنر» در کنفرانس لاهه در سال 1969میلادی به وقوع پیوست.

حاضران در کنفرانس لاهه آن سال تمام تلاش خود را برای تحقق این موضوع به کار بستند تا بتوانند در تاریخ 13 مارس 1979میلادی ، طرحی از اتحاد اقتصادی و پولی را با نام «نظام پولی اروپا» به اجرا گذارند.

ممکن است مخاطب این موضوعات را فقط اقتصادی . به دور از مسائل سیاسی بداند، اما نباید فراموش کرد که ظاهر این موضوع ممکن است استدلال های قوی اقتصادی هم داشته باشد اما اصل موضوع رسیدن به اتحادی فراگیر در اروپاست که نظامی جدید مبتنی بر نظامی فدرالی دارد.

آرزوی بر باد رفته

در همان زمان که بحث ایجاد نظام پولی اروپا مطرح شد، فضای اقتصادی و پولی  در کل دنیا، دگرگون شده بود. چهار سال بعد از کنفرانس لاهه، بحران نفتی به وقوع پیوست و در پی آن، با افزایش قیمت نفت بحران تامین انرژی همه جا فراگیر بود. در چنین شرایطی، دریای دلار چنان مواج شده بود که کسی نمی توانست از ثبات قیمت ارز صحبت به میان آورد.

نظام پولی اروپا که در واقع بر اساس نظام برابری و تثبیت ارزها پایه ریزی شده بود، یکی از روش های مقابله با چالش دلار هم به نظر می رسید، اما پیشنهاد این موضوع به سال 1969 میلادی بر می گشت که هنوز خبری از این موضوعات نبود.

درباره اینکه نظام پولی اروپا چه ویژگی ها و چه معایبی دارد، می توان در آینده بحث کرد، اما ایجاد اتحادیه اروپا و تشکیل منطقه یورو بیش از هرچیز مقابله ای بود در برابر قدرت دلار و در سطحی بالاتر سودای سیاستمداران اروپایی برای ایجاد ایالات متحده.این روزها اما، اخبار منتشر شده از اتحادیه اروپا بویژه اینکه دامنه اعتراضات از کشورهای ضعیف تر اتحادیه مانند قبرس و یونان، به کشورهای مرفه مانند سوئد رسیده است، نشان می دهد این رویا به کابوس نزدیک شده است.